Câu chuyện về Solon

 CÂU CHUYỆN VỀ SOLON

Chuyện kể rằng Solon – nhà chính trị, nhà lập pháp, nhà thơ, một trong bảy nhà thông thái của Hy Lạp cổ đại được vua Croesus của vương quốc Lydia mời đến thủ đô Sardis.

Croesus nổi tiếng là ông vua giàu có nhất thời bấy giờ. Solon cứ ngỡ mỗi người gặp trên đường vào cung điện của Croesus là nhà vua vì những bộ quần áo sang trọng trên người của họ.

Cuối cùng người ta dẫn Solon vào gặp Croesus. Nhà vua ra lệnh mở những kho châu báu của mình cho Solon xem. Tất cả mọi người đều nghĩ rằng Solon sẽ lấy làm kinh ngạc. Thế mà Solon tỏ vẻ hờ hững như không có gì.

- Ngươi có biết trên thế gian này còn có ai hạnh phúc hơn ta? – Croesus hỏi Solon.

- Vâng – Solon trả lời – đó là Tellus, người Athens. Ông là một người tốt và trung thực đã anh dũng hy sinh trong cuộc đấu tranh vì tổ quốc. Con cái của ông được ông giáo dục đến nơi đến chốn, họ đều trở thành những công dân có ích cho xã hội và là những người đáng kính.

Croesus lấy làm ngạc nhiên khi thấy Solon coi trọng một người Athens bình thường hơn là vị vua của một Vương quốc hùng mạnh. Hy vọng rằng Solon sẽ nghĩ lại, Croesus hỏi “Thế theo ngươi, ai là người hạnh phúc nhất, sau Tellus? Nhà vua tin chắc rằng Solon sẽ gọi tên ông. Nhưng thay vì tên Croesus, Solon đi kể câu chuyện về hai anh em Cleobis và Biton. Mẹ của họ là người tư tế của nữ thần Hera. Hai chàng trai cường tráng luôn chiến thắng trong các cuộc tranh tài. Theo tục lệ, những người tư tế của nữ thần Hera trong ngày lễ được long trọng chở đến đền thờ trên xe ngựa kéo. Một lần không kiếm đâu ra ngựa, hai chàng trai đã thay ngựa chở mẹ đến đền thờ. Dân chúng ai cũng khen những người con có hiếu còn bà mẹ thì xin nữ thần Hera ban phước cho họ. Nữ thần đã thực hiện lời cầu của bà mẹ. Ngay trong đếm hôm ấy hai chàng trai từ giã cõi đời trong một giấc mơ. Còn gì sung sướng hơn là được chết mà không đau đớn, muộn phiền lại trên tột cùng của sự vinh quang?!

- Còn ta thì ngươi không coi là một người hạnh phúc?! – Croesus ngạc nhiên.

- Không biết được – Solon trả lời, ông không muốn nịnh nhà vua nhưng cũng không muốn làm cho nhà vua giận – Ông trời cho con người chúng ta một trí tuệ mà không thể nào nhìn thấy trước được điều gì sẽ xảy ra trong tương lai. Chỉ có thể gọi một người nào đó là hạnh phúc khi người này đã sống hết cuộc đời mà không biết đến khổ đau và bất hạnh. Còn đi gọi một người là hạnh phúc khi cuộc đời của người này vẫn còn dài, nghĩa là còn có những bất ngờ và nguy hiểm phía trước – điều này có khác chi trao vòng nguyện quế cho vận động viên khi cuộc đua chưa kết thúc.

Nói xong những lời như vậy, Solon bỏ ra về. Ông đã làm cho vua Croesus giận chứ chẳng giúp cho nhà vua khôn lên được một chút nào. Và Croesus thời đấy vẫn xem thường Solon – một trong bảy nhà thông thái của Hy Lạp.

Lúc bấy giờ nhà văn ngụ ngôn nổi tiếng Aesop cũng ở Sardis. Một hôm gặp nhau, Aesop bảo Solon:

- Với vua chúa thì hoặc là không nên trò chuyện với họ hoặc là chỉ nên khen họ.

- Còn tôi thì nghĩ rằng – Solon trả lời – hoặc là không trò chuyện gì với họ hoặc là cần nói cho họ biết sự thật.

Những lời của Solon thành ra đúng. Mấy năm sau đó, Croesus bị thua trong một trận đánh với vua Cyrus của Ba Tư. Croesus bị bắt làm tù binh và, theo lệnh của Cyrus, bị đem thiêu sống.

Croesus bị trói vào cọc, xung quanh chất đầy củi trước sự chứng kiến của quan lính Ba Tư và đích thân vua Cyrus. Khi những ngọn lửa bắt đầu táp ràn rạt vào đống củi, Croesus bỗng kêu to:

- Ôi Solon! Ôi Solon! Ôi Solon!

Vua Ba Tư Cyrus vô cùng ngạc nhiên trước cái tên Solon. Đấy là người hay thần thánh mà Croesus đã kêu tên ba lần trong phút giây tuyệt vọng, ông bèn lệnh cho quan lính dập lửa để hỏi xem.

- Đấy là một trong bảy nhà thông thái của Hy Lạp mà tôi đã mời vào triều nhưng không phải để nghe hay để học hỏi điều gì mà để người này chiêm ngưỡng lâu đài và tài sản của tôi. Ông ta từng nói với tôi rằng một khi cuộc đời con người còn dài thì chưa thể gọi người này là người hạnh phúc, vì rằng không ai có thể biết trước điều gì sẽ xảy ra trong ngày mai.

Và Croesus nói với Cyrus rằng chỉ đến khi bị trói bẻ quặt tay ra phía sau và xung quanh chất đầy củi ông mới hiểu ra rằng mình đã từng khoe khoang một cách mù quáng và từng sai lầm coi tài sản là hạnh phúc.

Vua Cyrus của Ba Tư tỏ ra thông minh hơn Croesus, nhìn thấy linh nghiệm những lời của Solon qua sự việc này nên không chỉ ra lệnh thả Croesus mà còn tỏ thái độ kính trọng Croesus cho đến hết cuộc đời mình.

Từ đây Solon nổi tiếng: một lời nói đã cứu đời cho một ông vua và ngăn một ông vua khác không dùng đến sự dã man không cần thiết.